Η άκριτη δυνατότητα αυτοπροσδιορισμού των ατόμων στον δυτικό πολιτισμό τον έχει καθολικώς αποσαρθρώσει μέσω της τεχνηέντως καλλιεργημένης ψευδαίσθησης ότι είμαστε πλέον ξύπνιοι και προοδευτικοί και όχι χωριάτες ή κορόιδα που δεν ξέρουν τον κόσμο. Πώς χάσαμε την αθωότητα μας και την αληθινή ψίχα των πραγμάτων και των όντων, περιλαμβανομένων και ημών των ιδίων;
Σημαντικό χαρακτηριστικό που εξοστράκισε την αθωότητά μας είναι η τεχνολογία, που κυριαρχεί και συνάμα ελέγχει, χωράει στην οθόνη της παλάμης του χεριού μας, την κοιτάμε διαρκώς, αλλά όχι μόνο δεν διαβάζουμε τη μοίρα μας, αλλά σκουντουφλάμε σε τοίχους.
Δεύτερο χαρακτηριστικό είναι τα ταυτοτικά χαρακτηριστικά μας, τα οποία κάποτε ήταν συμπαγή και αρραγή, αλλά πλέον έχουν αποκτήσει πτητικότητα και ρευστότητα. Έχουμε απωλέσει τη μοριακή συνοχή των ψηφίδων που συναπάρτιζαν το μωσαϊκό της ταυτότητας μας· το ιξώδες της ως μέτρο αντίστασης στην αλλαγή της ταυτοτικής μορφής είναι μηδενικό και καθώς μάς απελευθερώνει από κάθε θεσμικό ή παραδοσιακό κορσέ, συνάμα διευκολύνει την αραίωση, δηλαδή την αποδόμηση και αποσύνθεση του κοινωνικού ιστού.
Τρίτο, ποιοτικό χαρακτηριστικό είναι τα δικαιώματα, τα οποία απέρρεαν από τις υποχρεώσεις μας ως πολίτες. Το κίνημα απόδοσης δικαιωμάτων σε όλες και όλους και όλα, επιβάλλει ασάφεια περί τις συνοδούς υποχρεώσεις που έχουν τα δικαιώματα και έχει συσκοτίσει την έννοια του καθήκοντος στους ρόλους που αναλαμβάνουμε στην καθημερινή ζωή μας ως εργαζόμενοι, ως λειτουργοί, ως μέλη ομάδας, ως συνάνθρωποι.
Επίσης, η ελευθερία έχει απωλέσει τη σημασία της εκούσιας δέσμευσης σε κάποια σχέση ή σε κάποιο καθήκον και προσδένεται περισσότερο με την ανερμάτιστη ατομικιστική συμπεριφορά, που δεν ορίζεται από το πλαίσιο της σχεσιακής υπόστασης μας, που προσδένεται με τους άλλους.
Πέμπτο χαρακτηριστικό είναι η ευκολία και οι ευκολίες με τις οποίες αναθρέψαμε την επόμενη γενιά. Στους απογόνους προσφέρουμε αγαθά και ανέσεις τις οποίες τα παιδιά μας θεωρούν ως δεδομένες και αυτό όλες και όλοι θεωρούν εύλογο και όχι παράδοξο. Οι βαθμοί δυσκολίας για την απόκτηση αγαθών έχουν ευτελιστεί. Η αντίληψη στο ρητό «τα αγαθά κόποις κτώνται» ασφαλώς …μυρίζει μούχλα.
Έκτο χαρακτηριστικό είναι ο αδυσώπητος παχύρρευστος όγκος της περιρρέουσας πληροφορίας ακόμη και στο καθεστώς του απόλυτου κατακερματισμού της επιστημονικής γνώσης. Στο συνονθύλευμα της αταξινόμητης είδησης και της ανεπεξέργαστης πληροφορίας εμφιλοχωρούν ψεύδη και ανακρίβειες, που έχουν προαγάγει και έχουν εδραιώσει τον αμείλικτο σχετικισμό, ο οποίος εξουδετέρωσε, εντέλει, τη συμπεριφορική βεβαιότητα και τη διαύγεια που διέθετε κάποτε ο κοινός νους.
Σε ένα περιβάλλον, όπου οι έννοιες και οι θεσμοί έχουν στρογγυλοκαθίσει στον θρόνο του περίπου και του σχετικώς αποδεκτού, αδυνατούμε να διακρίνουμε το ορθό από το περίπου σωστό και αυτή η κυρίαρχη κατάσταση οδήγησε στην αναπόδραστη παρακμή μας.
Στην Ελλάδα της ενωμένης Ευρώπης, της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας και του ομογενοποιημένου πολιτισμού οι νέοι δεν έχουν τη δυνατότητα να θέσουν στόχους και να τους διεκδικήσουν με αποφασιστικότητα· δεν έχουν κίνητρο για να προκόψουν. Αυτή είναι η αδυσώπητη νέα βαρβαρότητα της σύγχρονης μεταμοντέρνας εποχής. Η συσκότιση, η σύγχυση, η ασάφεια και η αβεβαιότητα του μεταμοντέρνου, όπως ανεπαισθήτως καλλιέργησαν η τεχνολογία, οι νέες ταυτοτικές «δυνατότητες», ο δικαιωματισμός, η ελευθερία, και οι ευκολίες του βίου: αυτή είναι η μείζων ήττα του Πανεπιστημίου και των άλλων βαθμίδων της εκπαίδευσης που προσαρμόστηκε αβίαστα στη νέα συνθήκη απεμπολώντας τον δύσκολο στόχο της: την αξιακή καλλιέργεια των μετεχόντων σε αυτήν, διδασκόντων και διδασκομένων σε αέναη εκπαιδευτική μέθεξη.
Κώστας Θεολόγου
Ο Κώστας Θεολόγου διδάσκει στο ΕΜΠ και στο ΕΑΠ
cstheol@mail.ntua.gr
