Λέει ο Καρλ Μαρξ (1818-1883) πως η τεχνολογία αποκαλύπτει τη διαδραστική σχέση του ανθρώπου με τη φύση και συνάμα αποκαλύπτει τη διαδικασία παραγωγής των κοινωνικών σχέσεων του και των εννοιολογικών προσλήψεων που απορρέουν από αυτές τις σχέσεις.
Ο Μαρξ υιοθετεί κατά βάση μια χρησιμοθηρική, δηλαδή εργαλειακή αντίληψη για τη φύση· δεν της αποδίδει αυταξία, δηλαδή εγγενή αξία. Σκοπός του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής είναι να εκμεταλλευτεί μέσω της τεχνικής τη φύση, ώστε να ικανοποιήσει -υποτίθεται ισότιμα- τις ανθρώπινες ανάγκες. Ο Γερμανός φιλόσοφος της τεχνικής Μάρτιν Χάιντεγκερ (1889-1976) αντιστέκεται σθεναρά στην άποψη ότι η τεχνολογία αποτελεί μέσο για έναν σκοπό ή μια ανθρώπινη δραστηριότητα. Αυτή η αντίληψη που συνοψίζει την εργαλειακή (instrumental) ανθρωποκεντρική αντίληψη, αν είναι σωστή, δεν είναι επαρκώς εμβριθής, δηλαδή δεν είναι ακόμη αληθινή.
Αναμφισβήτητα, τα τεχνουργήματα (artefacta), τα εργαλεία και τα τεχνικά αντικείμενα κατασκευάζονται και λειτουργούν από τους ανθρώπους και αποτελούν μέσα για σκοπούς. Ο άνθρωπος ένιωσε τρανός ενώπιον της φύσης· θεώρησε ότι ως νοήμων θα νοηματοδοτήσει αυτός ο ίδιος το περιβάλλον του. Η ανθρωπογενής δραστηριότητα επεμβαίνει στη φύση, στα ρέματα, στα δάση, στις όχθες, στις κορυφές· η ενεργητική δράση της περιλαμβάνει κτίσματα, μπαζώματα, γέφυρες, οδοστρώματα, ΑΠΕ, αντλήσεις, εξορύξεις, αποψιλώσεις, γεωτρήσεις· δηλώνει με κυριαρχική έμφαση τον τρόπο της που είναι αρπακτικός, κατακτητικός, ιδιοτελής, ασύδοτος και άπληστος και δεν έχει την παραμικρή σχέση με την ισότιμη ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών. Ακόμη και όταν επεμβαίνει κατασταλτικά, με αεροπλάνα πυρόσβεσης, με ερπυστριοφόρα οχήματα, με μάνικες, με ελικόπτερα, με αναχώματα, με αλατιέρες, με εκσκαφείς, με γερανοφόρα κτλ. το κάνει με τον τρόπο του οιονεί νικητή. Η φύση όμως είναι ακατάβλητη, διότι φύση είναι όλος ο πλανήτης και όλο το ηλιακό σύστημα. Η κλιματική αλλαγή είναι αμετάκλητη, διότι είναι μηχανισμός του πλανήτη, να θερμαίνεται και να ψύχεται σε μεγαπεριόδους χιλιετιών… Και όλα όσα μετεωρολογικά συμβαίνουν φαίνεται πως έχουν σχέση και με τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία που επηρεάζουν τη Γη με τον δορυφόρο της και τους άλλους πλανήτες του ηλιακού συστήματος.
Σύμφωνα με τον Χάιντεγκερ, οφείλουμε να κατανοήσουμε την τεχνολογία ως έναν τρόπο αποκάλυψης και να σκεφτούμε κάτι που δεν έχουμε ακόμη σκεφτεί ώστε να κατανοήσουμε το αληθεύειν, δηλαδή να αποκαλύψουμε ό,τι ήταν κρυμμένο ως «αλήθεια», ως αποκάλυψη του κρυμμένου νοήματος. Ας μείνουμε, λοιπόν, εδώ: η αλήθεια από τη φετινή δήωση της Ελλάδας, εξαιτίας των αχανών καμένων εκτάσεων της, της απώλειας ψυχών, φίλων μας πτηνών και τετράποδων και των ευεργετικών δασών, να μας διδάξει σεβασμό απέναντι στο ανίκητο και συμπαντικά ρυθμιζόμενο οικολογικό σύστημα της Γης, δηλαδή στη φύση· μπορεί να μας λιώνει στη ζέστη, να μας παγώνει και να μας πνίγει ανεξάρτητα από τις απόψεις μας για την τεχνολογία ή άλλες ιδεολογικές αγκυλώσεις. Χρειάζεται νέα προσέγγιση στην ενεργειοδότηση της παραγωγής, στη βιομηχανία και στο όριο του καπιταλιστικού κέρδους. Οφείλουμε να κατανοήσουμε την ουσία της τεχνολογίας απέναντι στο φύση, ώστε ως νοήμονες να ανακαλύψουμε την αλήθεια μας, δηλαδή το κρυμμένο ως τώρα νόημα του ανθρωποκεντρισμού: να συγ-χωρέσουμε στη φύση με αγάπη για όλα τα είδη και με σεβασμό στην ακατάλυτη μεγαλοσύνη της: νομίζω πως έχουμε κατανοήσει πολύ καλά πλέον ότι μας έχει για πλάκα!
Κώστας Θεολόγου
Ο Κώστας Θεολόγου διδάσκει στο ΕΜΠ και στο ΕΑΠ
cstheol@mail.ntua.gr
