Η ανίατη χολερική αναξιοπιστία της πολιτικής | του Κώστα Θεολόγου
Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ (1776) αναφέρει ως αυταπόδεικτες αλήθειες ότι όλοι οι άνθρωποι φτιάχτηκαν ίσοι και προικίστηκαν από τον Δημιουργό τους με αναφαίρετα δικαιώματα όπως η ζωή, η ελευθερία και η επιδίωξη της ευτυχίας.
Λίγο πριν την αστική Γαλλική Επανάσταση, ο επιφανής χημικός Αντουάν Λαβουαζιέ θεωρούσε ότι ο αληθινός σκοπός μιας κυβέρνησης είναι να απλώνει τη χαρά, την ευτυχία και την ευημερία σε όλο τον λαό. Στις Επίλεκτες Σελίδες (Pages Choisies, 1789) ισχυριζόταν ότι σκοπός κάθε κοινωνικού θεσμού είναι να χαρίζει την ευτυχία, η οποία δεν πρέπει να περιορίζεται σε λίγους, αλλά να προσφέρεται σε όλους. Ωστόσο, οι καταστάσεις διαμορφώθηκαν έτσι, ώστε τον 20ο αιώνα τα ολοκληρωτικά και φασιστικά καθεστώτα αποκάλυψαν στον λαό τον κίνδυνο του να εμπιστεύεται κάποιος την ευτυχία του στο …κράτος. Η μεταπολεμική εδραίωση της δημοκρατίας και της ειρήνης διαμόρφωσε πολίτες που έπαψαν να αποζητούν από το κράτος την ευτυχία τους· ωστόσο, ζητούσαν να μη στέκεται το κράτος εμπόδιο στην επιδίωξη της ευτυχίας τους.
Κοντολογίς, καθώς η νεοτερικότητα χαλύβδωνε και καθαγίαζε τερατωδώς την ατομικότητα, συρρικνώθηκε η απόσταση ανάμεσα στην πολιτική δράση και στον τελικό σκοπό της. Φτιάχνοντας μοντέρνους θεσμούς λησμονήσαμε τους σκοπούς (στόχους) και αναδείξαμε την προτεραιότητα των «μέσων». Η οικονομία λειτουργεί βάσει της ίδιας αρχής με την επιστήμη: ανάπτυξη για την ανάπτυξη, αύξηση για την αύξηση, γνώση για τη γνώση. Φαίνεται πως απουσιάζει κάποιος ανώτερος σκοπός και αυτό πλήττει καίρια την πολιτική κουλτούρα και ζωή στις φιλελεύθερες δημοκρατίες μας, υποστήριζε ο Τσβέταν Τοντόροφ (L’Esprit des Lumières, 2006). Ο μόνος ανώτερος -ή απώτερος- σκοπός είναι η κερδοφορία. Έτσι, διαμορφώθηκε μια πολιτική σκηνή, στο παλκοσένικο της οποίας τα άτομα που αναλαμβάνουν «ρόλους» ή πολιτική σταδιοδρομία φαίνεται ότι δεν υπηρετούν ιδανικά ή αξίες, αλλά επιδιώκουν να διατηρήσουν όσο περισσότερο μπορούν τον κερδοφόρο ρόλο. Η πολιτική έχει απεμπολήσει πρόστυχα τον ανθρωπιστικό σκοπό της, δηλαδή το πρόταγμα του Διαφωτισμού για επιδίωξη της καθολικής ανθρώπινης ευτυχίας.
Μπορεί άραγε ο κόσμος, το εκλογικό σώμα, να εμπιστευτεί ξανά την πολιτική ή τους πολιτικούς θεσμούς ως αξίες; Με ποιον τρόπο η χυδαία καταρρακωμένη αξιοπιστία των πολιτικών ρόλων και θεσμών θα ξαναγίνει το ακριβό και καλαίσθητο κοστούμι που θα εκτιμήσουν οι πολίτες-εκλογείς; Νομίζω ότι η μόνιμη διακύβευση κάθε εκλογικής αναμέτρησης είναι η εμπιστοσύνη με όλες τις παραμέτρους της (πολίτης, συμμετοχή, γλώσσα, ειλικρίνεια, σκοπός-μέσα κτλ.). Η ανάκτηση της εμπιστοσύνης θα γίνει με γενναίες πολιτειακές βελτιώσεις. Προτείνω τη μείωση του αριθμού των βουλευτών στο μισό -ανακουφίζοντας σημαντικά τον κρατικό προϋπολογισμό και αναβαθμίζοντας τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των πολιτευομένων- και την απόδοση αποφασιστικών αρμοδιοτήτων στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας· έτσι τεκμηριώνεται η εκούσια αποδυνάμωση των αρμοδιοτήτων που ενσαρκώνονται σε έναν πρωθυπουργό και ενισχύεται ο οιονεί ύπατος θεσμός, ώστε να μην είναι απλώς διακοσμητικός (και πανάκριβος). Αυτές οι αλλαγές μεταξύ πολλών άλλων θα τροποποιήσουν τον εκλογικό νόμο και το Σύνταγμα και συνάμα θα αλλάξουν άρδην την εντύπωση την οποία έχουν οι πολίτες για τις επιδιώξεις των πολιτικών· θα αναδείξουν έναν ανώτερο σκοπό, προφανώς επωφελή για το πολίτευμα και τον λαό.
Ο Κώστας Θεολόγου διδάσκει στο ΕΜΠ και στο ΕΑΠ.
cstheol@mail.ntua.gr
