Πώς μπορούμε να ξέρουμε τη διαφορά ανάμεσα στο καλό και στο κακό; Πώς μπορούμε να παίρνουμε αποφάσεις σε θέματα τόσο διαφορετικά μεταξύ τους, που κυμαίνονται από τη γενετική μηχανική μέχρι τους ρυθμιστικούς όρους λειτουργίας των τραπεζών, από την πυρηνική ενέργεια μέχρι τα βιολογικά όπλα, από την έγνοια ή τη μέριμνά μας για τους γέροντες προς το τέλος του βίου τους μέχρι την πλανητική ανάγκη για τη διαχείριση του φαινομένου του θερμοκηπίου; Και τι σημαίνει άραγε να ζούμε έναν βίο ενάρετο; Πώς μπορούμε δηλαδή να παραμένουμε σωστοί στον κυκεώνα της ηδονοθηρίας και της παραβατικότητας, στην οποία σχεδόν εθιζόμαστε καθημερινά από τα μέσα ενημέρωσης;
Ποια είναι η ευθύνη των μέσων και ποια η ευθύνη των ανθρώπων που ενσαρκώνουν θεσμούς (εξουσία) σε ηγετικές θέσεις (leadership); Στη σχέση δύναμης και ευθύνης έχει αναφερθεί πρώτος ο Βολταίρος (de grands pouvoirs impliquent de grandes responsabilités). Η ειδησεογραφική βιομηχανία έχει τεράστια δύναμη, αλλά δεν μοιάζει να αποδέχεται την ηθική ευθύνη που συνοδεύει αυτή τη δύναμή της απέναντι στην ημιμάθεια και στην ημιδιαφανή και ενίοτε βορβορώδη αήθεια, που καλλιεργεί τεχνηέντως στις μάζες.
Όποτε αναφέρουμε την ηθική στις συζητήσεις μας, φαινόμαστε παρωχημένοι, επαρχιώτες, πληκτικοί, δηλαδή καθόλου trendy. Όσοι βέβαια μας βλέπουν έτσι παραβλέπουν ότι η ηθική συνυφαίνεται με τη δημιουργικότητα, τη φαντασία, το σθένος, την ηγετική ικανότητα και, βεβαίως, την ακεραιότητά μας, διότι εκείνοι απλώς αδιαφορούν για τη δημιουργικότητα, το ανύπαρκτο αξιακό σθένος τους ή την ακεραιότητα τους. Συσπειρωμένοι στην αναστοχαστική διάθεση μας για τον κόσμο, γνωρίζουμε ασφαλώς ότι η ηθική φιλοσοφία διαθέτει τα δικά της εργαλεία, για να μαστορεύουμε στο καθημερινό εργαστήριο της ηθικής απόφασης. Η ηθική απόφαση, άλλως ειπείν, απαιτεί ή αποτελεί καθημερινή εργαστηριακή άσκηση, ώστε να γίνουμε maestri, maîtres, μάστορες. Γιατί, άραγε; Για να αποκτήσουμε ηθική συνείδηση.
Έτσι, θα ελέγχουμε τακτικά την ενδεχόμενη επίπτωση που έχουν οι επιλογές και οι πράξεις μας στους άλλους, θα καλλιεργήσουμε τη δεξιότητα μας να αποφεύγουμε τις ηθικές παγίδες σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον της αξιακά (ηθικά) απαιτητικής καθημερινότητας, που μπορεί να εξασθενίσει ή και να απαλείψει εντελώς την ακεραιότητά μας. Μέσα από αυτή την ηθική προπόνηση θα γίνουμε οι υπάλληλοι ή τα στελέχη που θα θέλουν να προσλάβουν οι καλές εταιρείες και, ενδεχομένως, θα γίνουμε οι ηγέτες που θα ασκήσουν υπεύθυνη εξουσία και θα εμπνέουμε εμπιστοσύνη σε όσους θα έχουμε το προνόμιο να ηγούμαστε. Το δυσεπίτευκτο δίδαγμα είναι πως το να είσαι σωστός -στη δουλειά σου και στη στάση σου κάθε μέρα απέναντι σε όποιον τρίτο- δεν έχει στιγμές ούτε προϋποθέτει τη σωστή στάση του άλλου απέναντί σου: το να είσαι σωστός είναι ιδιότητα, όχι επιλογή à la carte. Δύσκολο; Ναι, πολύ! Ακατόρθωτο; Συνήθως!
Όμως, πώς αλλιώς θα αναπτύξουμε ευθιξία στα φαινόμενα διαφθοράς, εθνικής προδοσίας, αηδιαστικής και ειδεχθούς συμπεριφοράς απέναντι σε συνανθρώπους ή παιδιά, όπως αποκαλύπτονται διαρκώς εις βάρος των καθόλου αδιάφθορων υπηρετών της κοινωνίας και των συμφερόντων της πατρίδας μας; Πώς θα διακριθούμε έναντι των άλλων που δεν καταφέρνουν να ενσαρκώνουν την ιδιότητα του να είσαι σωστός; Προπόνηση χρειάζεται, ώστε πρωτίστως να γίνουμε αυστηρότεροι κριτές του εαυτού μας και έπειτα των άλλων.
Κώστας Θεολόγου
Ο Κώστας Θεολόγου διδάσκει στο ΕΜΠ και στο ΕΑΠ
cstheol@mail.ntua.gr
