 |
 |
 |
Το μαρτύριο του Αγίου Δημητρίου, που χτίστηκε πάνω απ’ τον τάφο του Αγίου σε μορφή πεντάκλιτης βασιλικής μ’ εγκάρσιο κλίτος που εξέχει στα πλάγια, χρονολογείται πιθανότατα προς το τέλος του 5ου αι.. Τον 7ο αι. μεταξύ των ετών 629-634, ο ναός έπαθε μεγάλη καταστροφή από πυρκαγιά, ξαναχτίστηκε, όμως, πολύ γρήγορα υπό την εποπτεία του αρχιεπισκόπου της πόλης μεταξύ των ετών 640-650.
Η πυρκαγιά ορίζει δυο διακοσμητικές φάσεις στο ναό, μια πριν από την πυρκαγιά, δηλ. γύρω στο 500-634 και δεύτερη μετά το 640. Το 1493 η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου μετατράπηκε σε τζαμί και καλύφτηκαν τότε τα μωσαικά με κονίαμα. Τα ψηφιδωτά αποκαλύφτηκαν το 1907-8 με την ευκαιρία επισκευών του κτιρίου με πρωτοβουλία του τότε Τούρκου διοικητή της Θεσσαλονίκης και τη βοήθεια του λόγιου Παπαγεωργίου, ο οποίος τα φωτογράφισε. Την ίδια εποχή έγιναν νωπογραφίες και σχέδια των αποκαλυφθέντων μωσαικών και λήφθηκαν φωτογραφίες από Ρώσους, Γάλλους και Άγγλους ερευνητές. Το 1917 μεγάλη πυρκαγιά ερήμωσε το ναό και κατέστρεψε τα ψηφιδωτά της βόρειας μικρής κιονοστοιχίας. Αμέσως μετά την καταστροφή άρχισαν εργασίες αναστήλωσης, σταμάτησαν το 1939 και ξανάρχισαν το 1945, για να τελειώσουν την πενταετία 1945-1950.
Το 1952 το ζεύγος Γ. και Μ. Σωτηρίου έκανε την πρώτη πλήρη δημοσίευση του μνημείου.
Ψηφιφωτά της α’ περιόδου (π.500-634):
Αφιέρωση παιδιών στον Άγιο Δημήτριο: Το ψηφιδωτό βρίσκεται στο πάνω μέρος του δυτ. τοίχου του πρώτου νότιου κλίτους και είναι αρκετά φθαρμένο. Στη μέση εικονίζεται ο Άγιος Δημήτριος, όρθιος, μετωπικός να δέεται. Φοράει λευκή χλαμύδα, με μπλε ταβλίο, που δηλώνει το ανώτερο στρατιωτικό του αξίωμα. Μ’ αυτήν την περιβολή εικονίζεται ο Άγιος σε όλες τις παραστάσεις του. Πίσω και πλαισιώνοντας τον Άγιο εικονίζεται κτίσμα με στεφτούς κιονίσκους και πυραμιδοειδή στέγη. Τούτο εικονίζει πιθανότατα το προσκυνητάρι, μέσα στο οποίο βρισκόταν η λατρευτική εικόνα του Αγίου. Μπροστά στη θαυματουργή εικόνα του μεγαλομάρτυρα Δημητρίου θα ικέτευσε η μητέρα με το άσπρο ένδυμα που παρουσιάζει το παιδί της μπροστά στον Άγιο και η άλλη που θα υπήρχε αριστερά, όπου σώζεται μόνο τμήμα του παιδιού, ν’ αποκτήσει παιδί ή να το γιατρέψει και έταξε να αφιερώσει στο ναό το μωσαικό αυτό ή και να χρυσώσει τα θαυματουργά χέρια του Μάρτυρα στη λατρευτική του εικόνα ή ακόμα να καθιερώσει στο ναό το παιδί της θέτοντας το υπό την προστασία του Αγίου.
Η καθιέρωση αυτή πρέπει να γίνεται το ύπαιθρο που με ελληνιστική ζωντάνια απλώνεται πίσω από τη γυναίκα και το παιδί.
Ο Άγιος Δημήτριος με αγγέλους: Βρίσκεται ψηλά στη δυτ. πλευρά του πρώτου βόρειου κλίτους. Εικονίζει κάτω αριστερά μετωπικό τον Άγιο και πάνω από νεφελώδη ουρανό προβάλει ένας ιπτάμενος άγγελος που σαλπίζει. Δεξιότερα σώζονται κομμάτια από τα φτερά άλλου αγγέλου. Το πρόσωπο του Αγίου, αν και κλείνεται σ’ έντονο μαύρο περίγραμμα, έχει αρμονικά χαρακτηριστικά και απαλό πλάσιμο με την ήρεμη φωτοσκίαση που του δίνει κάποια ανάγλυφη υπόσταση. Τούτο είναι ιδιαίτερα έντονο στο αβρό πρόσωπο του αγγέλου, όπου απουσιάζει το περίγραμμα, έχει ελεύθερο πλάσιμο και τα χαρακτηριστικά έχουν αποδοθεί με φυσική άνεση, χωρίς γραμμικότητα, που απουσιάζει σε μεγάλο βαθμό και από τα ενδύματα.
Ο Άγιος Δημήτριος με τους δύο κτήτορες: Βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του ΝΔ πεσσού του ιερού Βήματος. Ο Άγιος με τη συνηθισμένη ενδυμασία ακουμπά τα χέρια του στους ώμους δύο ανδρών. Ο δεξιά είναι επίσκοπος και κρατάει στα χέρια του κλειστό Ευαγγέλιο. Ο αριστερά είναι άρχοντας, κρατάει σκήπτρο και βαλάντιο (αποκόμβιον) με χρήματα. Πίσω από τις μορφές εικονίζεται τείχος μ’ επάλξεις, πάνω στις οποίες κρέμεται πράσινο ύφασμα. Το τετράγωνο σχήμα των επάλξεων που πλαισιώνει τα κεφάλια των δυο κτητόρων ερμηνεύτηκε από μερικούς σαν το τετράγωνο φωτοστέφανο των ζώντων, όπως συνηθίζεται στη Δύση. Το κρεμασμένο, όμως, ύφασμα που συνήθως αναρτάται από κτίσματα στη βυζαντινή τέχνη φαίνεται ν’ αποκλείει αυτή την άποψη, χωρίς, όμως και να λύνει το πρόβλημα. Κάτω από τις μορφές υπάρχει δίστιχη επιγραφή: ΚΤΙΣΤΑΣ ΘΕΩΡΕΙΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΝΔΟΞΟΥ ΔΟΜΟΥ ΕΚΕΙΘΕΝ ΕΝΘΕΝ ΜΑΡΤΥΡΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ/ ΤΟΥ ΒΑΡΒΑΡΟΥ ΚΛΥΔΩΝΑ ΒΑΡΒΑΡΩΝ ΣΤΟΛΩ(Ν) ΜΕΤΑΤΡΕΠΟΝΤΟΣ Κ(ΑΙ) ΠΟΛΙΝ ΛΥΤΡΟΥΜΕΝΟΝ. Η επιγραφή λέει ότι βλέπεις τους κτήτορες του πανενδόξου ναού από το ένα και το άλλο μέρος του Αγίου Δημητρίου, ο οποίος διώκει το βάρβαρο πλήθος των βαρβαρικών στόλων και λυτρώνει την πόλη. Αναφέρεται πιθανότατα κατά τον Γ. Σωτηρίου σε μια από τις πολιορκίες της Θεσσαλονίκης από Σλάβους και Αβάρους μεταξύ του 610 και 626. Παραμένει ακόμα αδιευκρίνιστη η ταυτότητα του επισκόπου, ενώ ο άρχοντας δύναται να ταυτιστεί με το Λέοντα, σύμφωνα και μια επιγραφή της βόρειας μικρής κιονοστοιχίας.
Ο Άγιος Δημήτριος μ’ ένα διάκονο: Βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του ίδιου πεσσού. Ο Άγιος με τη συνηθισμένη στολή προβάλλει το αριστερό μπροστά στο στήθος δεόμενος και ακουμπά προστατευτικά το δεξί στον ώμο του διακόνου που διακρίνεται από τη στενή λωρίδα του οραρίου, το οποίο κρέμεται από το αριστερό του ώμο και κρατάει Ευαγγέλιο. Το κεφάλι του διακόνου πλαισιώνει η γνωστή έπαλξη του τείχους με το κρεμασμένο ύφασμα. Στη βάση του πίνακα αναγράφεται η επιγραφή: ΠΑΝΟΛΒΙΕ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΜΑΡΤΥΣ ΦΙΛΟΠΟΛΙΣ/ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΤΙΘΗ Κ(ΑΙ) ΠΟΛΙΤΩΝ Κ(ΑΙ) ΞΕΝΩΝ. Και ο διάκονος αυτός συνέβαλε στην ανοικοδόμηση της εκκλησίας μετά την πρώτη πυρκαγιά, μαζί με τον επίσκοπο που εικονίζεται στο προηγούμενο μωσαικό.
Ο Άγιος Δημήτριος (?) με δύο παιδιά: Βρίσκεται στη δυτική πλευρά του ΒΔ πεσσού του ιερού Βήματος. Ο Άγιος δέεται με το υψωμένο δεξί ιστάμενος μετωπικός μεταξύ δύο παιδιών και ακουμπά το αριστερό προστατευτικά στον ώμο του μεγαλύτερου παιδιού, του κοριτσιού. Τα δυο παιδιά φορούν χλαμύδα με ταβλίο, πράγμα που προδίδει την αριστοκρατική τους καταγωγή. Το πρόσωπο του Αγίου έχει αρκετή πλαστικότητα διαφέροντας απ’ τα προηγούμενα μωσαικά, ενώ τα πρόσωπα των παιδιών είναι επίπεδα με έντονα γραμμικά χαρακτηριστικά και περιγράμματα. έχει διατυπωθεί η άποψη μήπως δεν εικονίζεται ο Άγιος Δημήτριος, αλλά ο Άγιος Βάκχος, αδελφός του Σεργίου, που λατρευόταν επίσης στο ναό ή ο Άγ. Γεώργιος.
Ο Άγιος Δημήτριος δεόμενος: Βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του ΒΔ πεσσού του ιερού Βήματος. Ο Άγιος είναι κατεστραμμένος από τη μέση μέχρι τη μύτη. Κι εδώ οι παλάμες του Αγίου είναι χρυσές. Θεωρείται σύγχρονο με τα υπόλοιπα ψηφιδωτά του ιερού Βήματος.
*αποσπάσματα από το βιβλίο του Νικολάου Γκιολέ “Παλαιοχριστιανική τέχνη – μνημειακή ζωγραφική”
- Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Κρήτη, την Ελλάδα και όλο τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, με εγκυρότητα και αξιοπιστία, στο cna.gr
- Ακολουθήστε το cna.gr στο Facebook
- Ακολουθήστε το cna.gr στο Twitter
- Ακολουθήστε το cna.gr στο YouTube
- Ακολουθήστε το cna.gr στο Instagram
