Τι πρέπει να αλλάξει με τα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς | του Μιχάλη Λυχούνα
 |
 |
 |
Η UNESCO, τμήμα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, όπως φανερώνουν και τα δύο πρώτα γράμματα, ιδρύθηκε το 1945, στην προσπάθεια της διεθνούς κοινότητας, μετά τον αποτρόπαιο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, να διαμορφώσει μια νέα διεθνή έννομη τάξη. Διαδέχθηκε έναν αντίστοιχο φορέα της Κοινωνίας των Εθνών, με στόχο να προάγει τη διεθνή ειρήνη μέσα από συνεργασίες σε ζητήματα εκπαίδευσης, επιστημών και πολιτισμού.
Ανάμεσα στην πλειάδα των δράσεων κεντρική παραμένει η υποστήριξή της στην επίτευξη των στόχων της βιώσιμης ανάπτυξης, όπως περιγράφονται στην Ατζέντα 2030 και έχει υιοθετήσει η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 2015.
Ιδιαίτερα γνωστός στην Ελλάδα είναι ο οργανισμός στον χώρο του πολιτισμού, έχοντας επιτύχει τη σύνταξη πλειάδας διεθνών συμβάσεων, με κορυφαία εκείνη του 1972 για την προστασία της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς. Απότοκός της είναι η δημιουργία του καταλόγου μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς, στον οποίο εγγράφονται θέσεις, χώροι και μνημεία εξέχουσας για την παγκόσμια κοινότητα σημασίας. Η χώρα μας διαθέτει 18-16 μνημεία πολιτισμού και δύο μεικτά (Αγ. Ορος και Μετέωρα). Δεν θα μας απασχολήσει εδώ ούτε η έλλειψη στρατηγικής για ένταξη νέων μνημείων και με γεωγραφικά κριτήρια (είναι αδιανόητο ότι δεν υπάρχει μνημείο από την Κρήτη), ούτε η αδυναμία να σπάσει το στερεότυπο Αρχαιότητα/Βυζάντιο με την εγγραφή κάποιας έκφρασης του νεότερου ελληνισμού, όπως για παράδειγμα της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής της Αθήνας.
Το παρόν σημείωμα είναι αφιερωμένο στη λειτουργία των εγγεγραμμένων μνημείων. Τι είναι τελικά αυτή η διάκριση για τα μνημεία; Ενα μέτριο, αν κρίνουμε εκ του αποτελέσματος, εργαλείο προβολής; Μια έκφραση κομπορρημοσύνης χωρίς βάθος και ουσία, επειδή ανήκουν στην πρώτη κατηγορία και απολαμβάνουν παγκόσμια αναγνώριση; Τι κέρδισαν από αυτήν η Κέρκυρα ή οι Φίλιπποι, για να αναφερθώ στις δύο τελευταίες εγγραφές; Ποια είναι η σημασία για τις τοπικές κοινωνίες, η υποστήριξη των οποίων στη διαδικασία της εγγραφής είναι πλέον απαραίτητη; Και το βασικότερο, τι συνεισφέρει και πόσο προωθεί μια τέτοια διάκριση τους υψηλούς σκοπούς του παγκόσμιου οργανισμού για τη διεθνή κοινότητα και το μέλλον του πλανήτη;
Η πραγματικότητα, όσο σκληρή και αν είναι, παραμένει μία. Η εγγραφή, όπως γίνεται και όπως τη διαχειρίζονται οι δημόσιοι φορείς, με πρώτο το ΥΠΠΟΑ, και οι τοπικές κοινωνίες, δεν έχει κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Ούτε οι επιπλέον δεσμεύσεις που θέτει ο οργανισμός τηρούνται, και το κυριότερο, ούτε οι αρχές του οργανισμού διασπείρονται στην κοινότητα. Με άλλα λόγια, το μνημείο θεωρείται πως πηγαίνει στον κόσμο, αλλά ο οργανισμός και οι αρχές του δεν φτάνουν στην κοινότητα. Η διαχείριση παραμένει εντός του πλαισίου του νόμου περί αρχαιοτήτων (Ν. 3028/2002) στην κλασική φόρμα του αποκλεισμού, για την κοινωνία, αλλά χωρίς την κοινωνία.
Ενδεικτικό είναι ότι πουθενά δεν έχει συσταθεί φορέας διαχείρισης. Οι πρακτικές παραμένουν αντίστοιχες με εκείνες των μνημείων που δεν έχουν τη συγκεκριμένη πιστοποίηση. Πρόκειται για προστασία με κυρίαρχο το αίτημα της τουριστικής κατάχρησης, που έχει επιβληθεί τις τελευταίες δεκαετίες. Μετατροπή των χώρων και των μνημείων σε μηχανισμούς απορρόφησης ευρωπαϊκών κονδυλίων για τη δημιουργία προσωρινής απασχόλησης και αρχαιολογικών Disneyland. Υποβιβασμός του παιδευτικού και πολιτιστικού τους χαρακτήρα, που αναδεικνύεται πλέον μόνο εκ του υστερήματος των στελεχών, τα οποία έχουν μετατραπεί σε απλούς διαχειριστές έργων ΕΣΠΑ.
Αν τούτο συμβαίνει στον πυρήνα της αποστολής των μνημείων, γίνεται αντιληπτό πως ο ρόλος τους ως φάρου για τις αρχές του διεθνούς οργανισμού είναι απολύτως υποβαθμισμένος. Σε ποιον χώρο ή μνημείο υπάρχει μια αναφορά στην ιστορία και στους φιλόδοξους στόχους της UNESCO; Ποιος φορέας διοργάνωσε ημερίδα για την Ατζέντα 2030 σε μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς; Τι μυρίστηκαν οι κάτοικοι των Κρηνίδων και του Δήμου Καβάλας ή Κέρκυρας για το παρελθόν και το μέλλον τέτοιου είδους διακυβερνητικών και διακρατικών πρωτοβουλιών; Τίποτε! Και αυτό δεν αλλάζει με την αναγγελία συνεδρίων στην Αθήνα, για προφανείς λόγους ανυπαρξίας της χώρας στον οργανισμό.
Η απουσία κέντρων επισκεπτών σε χώρους και μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς με προσανατολισμό τον οργανισμό και τις αρχές του φανερώνει τόσο την απουσία πραγματικού ενδιαφέροντος της χώρας για ουσιαστική συμμετοχή στα μεγάλα ζητήματα του μέλλοντος, όσο και απουσία από τις διεργασίες για συλλογικές λύσεις και διεθνή οργάνωση με σκοπό την ειρήνη. Αυτό πρέπει να αλλάξει. Η UNESCO να γίνει περισσότερο παρούσα στη χώρα, κυρίως μέσα από τους πρεσβευτές της, τα μνημεία που αναγνώρισε, αλλά και η Ελλάδα να γίνει δυναμικότερος παράγοντας εντός του διεθνούς οργανισμού. Τούτο δεν είναι και δεν μπορεί να αποτελεί ούτε κοσμικότητα ούτε πολυτέλεια, αλλά πραγματική ανάγκη σε έναν σύνθετο κόσμο, σε έναν πλανήτη με μεγάλα προβλήματα.
* Ο κ. Μιχάλης Λυχούνας είναι αρχαιολόγος. Καταθέτει τις σκέψεις αυτές μετά τη συμμετοχή του σε σεμινάριο στο Ερκολάνο της Ιταλίας, που διοργάνωσε το περιφερειακό γραφείο της UNESCO στη Βενετία, με θέμα τον ρόλο του Κέντρου Επισκεπτών σε μνημεία UNESCO (29/9-2/10).
- Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Κρήτη, την Ελλάδα και όλο τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, με εγκυρότητα και αξιοπιστία, στο cna.gr
- Ακολουθήστε το cna.gr στο Facebook
- Ακολουθήστε το cna.gr στο Twitter
- Ακολουθήστε το cna.gr στο YouTube
- Ακολουθήστε το cna.gr στο Instagram
